การผ่าตัดเปลี่ยนข้อโดยการใช้คอมพิวเตอร์ช่วยวางแผน
การผ่าตัดเปลี่ยนข้อโดยการใช้คอมพิวเตอร์ช่วยวางแผน
ศ.นพ.สารเนตร์ ไวคกุล
ภาควิชาศัลยศาสตร์ออร์โธปิดิกส์
Faculty of
คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล
ปัจจุบันการผ่าตัดเปลี่ยนข้อในผู้ป่วยข้อเสื่อมจากความชราได้ผลดีอย่างมาก ผู้ป่วยที่ได้รับการผ่าตัดแล้วมีอาการปวดลดลงอย่างมาก สามารถใช้ชีวิตประจำวันได้ใกล้เคียงปกติ ข้อที่นิยมผ่าตัดเปลี่ยนได้แก่ข้อตะโพกและข้อเข่า การผ่าตัดนั้นต้องใช้เครื่องมือช่วยคะเนการตัดตกแต่งปลายกระดูกที่มาสัมผัสกันให้เข้ากับลักษณะของข้อเทียมและเข้าได้กับรูปร่างของปลายกระดูกบริเวณข้อ หากการตัดกระดูกมีความถูกต้องแม่นยำดี การผ่าตัดเปลี่ยนข้อก็ให้ผลที่ดี ดังนั้นการตัดกระดูกต้องมีความเที่ยงตรงสูง แต่ปลายกระดูกของผู้ป่วยข้อเสื่อมอาจมีการผิดรูปได้มากจากกระบวนการเสื่อม และการผิดรูปนี้อาจทำให้ศัลยแพทย์ผู้ผ่าตัดคะเนการตัดกระดูกเพี้ยนไปจากที่ควรได้ไม่มากก็น้อย ดังนั้นแพทย์ผู้ผ่าตัดจึงต้องอาศัยความสามารถสูง รวมทั้งเป็นแพทย์ผู้ที่มีประสบการณ์มากพอควร จึงจะทำให้การตัดกระดูกมีความเที่ยงตรงและเกิดผลดีต่อผู้ป่วย ผู้ป่วยสามารถใช้ข้อที่เปลี่ยนนั้นได้เป็นเวลานานตามที่ควร เพื่อให้แพทย์ผู้ผ่าตัดสามารถทำการวางแผนการตัดตกแต่งกระดูกได้ดีขึ้น จึงมีการนำคอมพิวเตอร์มาช่วยในการวางแผนการผ่าตัดดังกล่าว โดยคอมพิวเตอร์จะคำนวนจากจุดอ้างอิงต่างๆบริเวณข้อที่แพทย์ทำการผ่าตัด แล้วคำนวนหาทิศทางและระยะการตัดกระดูกจากจุดอ้างอิงเหล่านั้น โดยมีวัตถุประสงค์ให้แพทย์ตัดปลายกระดูกออกให้น้อยที่สุดและเข้ารูปตามต้องการให้มากที่สุด การรับข้อมูลของคอมพิวเตอร์ที่ใช้กันในปัจจุบันเป็นชนิดรับข้อมูลผ่านจุดกำเหนิดแสงใต้แสงสีแดงหรือแสงอินฟาเรด แพทย์ผู้ผ่าตัดวางเครื่องมือสะท้อนหรือให้แสงอินฟาเรดยึดที่กระดูกต้นขาชุดหนึ่งและอีชุดที่กระดูกหน้าแข้ง ดูรูปที่ 1 เครื่องมืออีกชุดเป็นส่วนให้แสงและรับภาพ ซึ่งต่อกับส่วนประมวลข้อมูลที่ใช้คอมพิวเตอร์ความสามารถสูง ดูรูปที่ 2 เมื่อแพทย์ผู้ผ่าตัดกำหนดจุดอ้างอิงต่างๆทั้งในส่วนของกระดูกต้นขาและกระดูกหน้าแข้งแล้วฏ้บันทึกข้อมูลในส่วนคำนวน ซึ่งคอมพิวเตอร์จะประมวลสร้างภาพให้เหมือนหรือใกล้เคียงกับปลายกระดูกบริเวณข้อของผู้ป่วย ดูรูปที่ 3 ซึ่งแพทย์ผู้ผ่าตัดจะใช้เครื่องมือประกอบสร้างแนวที่ต้องการตัดกระดูก และสามารถทดลองตัดตกแต่งกระดูกในภาพที่คอมพิวเตอร์สร้างขึ้นก่อนการตัดกระดูกจริง ชุดคอมพิวเตอร์ช่วยวางแผนการผ่าตัดเปลี่ยนข้อนี้บางรุ่นสามารถแสดงภาพกระดูหลังการตัดและใส่ข้อเทียมให้แพทย์ผู้ผ่าตัดได้เห็นภาพหลังด้วย ทำให้แพทย์ผู้ผ่าตัดมีความมั่นใจในการผ่าตัดเปลี่ยนข้อนั้นๆมากขึ้น
อย่างไรก็ตามการคำนวนของคอมพิวเตอร์ต้องอาศัยแพทย์ผู้ผ่าตัดกำหนดจุดอ้างอิง การกำหนดจุดที่คลาดเคลื่อนไปอาจทำให้คอมพิวเตอร์คำนวนผิดพลาด ภาพที่สร้างขึ้นและการแสดงแนวการตัดกระดูกก็ผิดไปจากที่ควร ทำให้แพทย์ผู้ผ่าตัดเกิดความไม่แน่ใจในการตัดตกแต่งกระดูก และหากทำตามคอมพิวเตอร์ทั้งหมดก็อาจเกิดความผิดรูปที่ไม่สามารถใส่ข้อเทีนมได้ หรือหากใส่ข้อเทียมก็อาจอยู่ในแนวที่ไม่ถูกต้อง ทำให้ผู้ป่วยไม่สามารถใช้ข้อได้ดี ข้อเทียมที่ใส่อาจชำรุดหลวมเร็ว และผู้ป่วยเกิดความพิการผิดรูปในระยะต่อมาได้ เครื่องมือประกอบคอมพิวเตอร์รุ่นแรกๆที่การกำหนดจุดอ้างอิงใช้สัญญานคลื่นแม่เหล็กและการสะท้อนแสงอินฟาเรดให้ข้อมูลได้ไม่ดี ปัจจุบันไม่เป็นที่นิยม นอกจากนี้เครื่องมือบางรุ่นมีความสามารถในการสร้างภาพจำกัด คอมพิวเตอร์มีความจำจำกัดภาพที่สร้างขึ้นเป็นภาพที่มีอยู่แล้วในหน่วยความจำที่มีลักษณะใกล้เคียงกับลักาณะปลายกระดูกของผู้ป่วย แต่ไม่ใช้ภาพจริงของกระดูกผู้ป่วย ทำให้ความแม่นยำมีน้อยลง ดังนั้นในปัจจุบันการใช้คอมพิวเตอร์ช่วยวางแผนการผ่าตัดในการเปลี่ยนข้อเทียมจึงยังไม่เป็นวิธีการมาตราฐาน ด้วยยังอยู่ในระหว่างการพัฒนา ในอนาคตหากมีเครื่องมือที่มีความพร้อมกว่าปัจจุบันอาจนำมาใช้อย่างเป็นมาตราฐาน
